Ngaahi uesia tamaki mo e ongo‘i meí he huhu malu‘i COVID-19 COVID-19 vaccine side effects and reactions

Hangē pē ko e lahi taha ‘o e ngaahi faito‘ó, te ke ala hokosia ha ngaahi uesia tamaki vaivai pē ‘i he ngaahi ‘aho hili hono fakahoko ho huhu malu‘i COVID-19. ‘Oku angamaheni pē ‘eni, pea ko ha faka‘ilonga ia ‘oku feinga ho sinó ke ne tau‘i ‘a e vailasí.

Ko e lahi taha ‘o e ngaahi uesiá ‘oku ‘ikai ke tolonga ia, pea ‘e ‘ikai ke ne ta‘ofi ai koe mei hono ma‘u ha huhu fakalahi, pe ko e hokohoko atu ho‘o mo‘ui faka‘ahó. ‘Oku angamaheni ke kamata ia ‘i ha ‘aho ‘e 1 pe 2 hili ho‘o huhu malu‘í.

Ko e ngaahi ongo‘i angamaheni ‘oku līpooti lahi tahá ko e:

• felāngaaki, fakakulokula pe pupula ‘a e feitu‘u na‘e huhú
• ongo‘i hela‘ia pe tāvaivaia
• langa ‘ulu
• langa ‘a e uouá pe ngaahi hokotanga huí
• fakamokosia
• ninimo
• fufula ‘a e ngaahi kongokonga ‘o e sinó (lymph nodes)
• tokotokakovi
• mofi
• ongo‘i ta‘efiemālie ‘a e fatafatá.

Kapau ‘okú ke ongo‘i ‘oku ta‘emanoga ho fatafatá fetu‘utaki ki ha kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí na ko ha faka‘ilonga ia ‘o ha me‘a ‘oku toe fakatu‘utāmaki ange.

‘Oku meimei tatau ‘a e ngaahi uesia ‘o e huhu malu‘i COVID-19 ki he fānau mo e kauleká mo ia ‘oku hoko ki he kakai lalahí. Ko e ngaahi uesia tamaki ‘e ni‘ihi ‘oku angamaheni ke ‘asi hili ‘a e tu‘oni huhu hono uá.

Kapau ‘okú ke ongo‘i ta‘emanonga

Te ke lava ‘o:

• tuku ha konga tupenu momoko mo viviku pe milemila poloka ‘i he feitu‘u na‘e huhú ‘i ha ki‘i taimi nounou
• mālōlō pea inu ke lahi ‘a e huhu‘a inú
• folo ha paracetamol pe ibuprofen.

Ko e ngaahi uesia tamaki ‘e ni‘ihi ‘oku toe fakatu‘utāmaki ange ka ‘oku hāhāmolofia, hangē ko ha uesia kovi ki ho sinó (allergic reaction).

‘Oku hāhāmolofia ke hoko ha uesia kovi ki ho sinó pe anaphylaxis meí he huhu malu‘í. Ko e ‘uhinga ia ‘oku siofi ai ‘a e kakaí ‘i ha miniti nai ‘e 15 hili ‘enau huhu malu‘í. Kuo ako‘i lelei ‘a e kakai ‘oku nau fakahoko ‘a e huhu malu‘í ki hono mapule‘i ‘eni ‘i ha‘ane hoko.

‘Oku ‘omai ‘e he ngaahi līpooti ‘a e Medsafe ‘a e ngaahi fakamatala fakaikiiki fekau‘aki mo e ngaahi ola kovi kuo līpootí.

Vakai fakalūkufua ki he ngaahi līpooti ki he huhu malu‘i COVID-19 — Medsafeexternal link

Myocarditis mo e pericarditis

Ko e Myocarditis ko e ake ia ‘a e ngaahi uoua ‘o e mafú. Ko e pericarditis ko ha ake ia ‘a e fo‘i kakano ‘okú ne kofukofu takatakai ‘a e mafú. ‘Oku fa‘a fakatupunga ‘a e ngaahi uesia ko ‘ení ‘e ha ngaahi mahaki tupu meí ha vailasi (viral infections), ka ‘oku toe hāhāmolofia foki ke hoko ia pea ko ha uesia fakatu‘utāmaki ia ‘o e ngaahi huhu malu‘i COVID-19.

Ko e ngaahi faka‘ilonga ‘o e myocarditis pe pericarditis ‘oku kaunga ki he huhu malu‘í ‘oku angamaheni ke ‘asi ia ‘i loto ‘i ha ngaahi ‘aho si‘i, pea ‘oku lahi tahá ke hoko ‘i loto ‘i he uike ‘uluaki hili ‘a e huhu malu‘í.

Ko e tu‘unga ‘e ala fakatu‘utāmaki ai ‘a e myocarditis ‘oku mā‘olunga taha ia ki he kakai ta‘u 16 ki he 30, tautautefito ki he ta‘u 16 ki he 18, pea ‘oku mā‘olunga ange ia ‘i he kakai tangatá.

Ko e ngaahi faka‘ilonga ‘o e myocarditis mo e pericarditis ‘oku kau ki ai ‘a e:

• ongo‘i ha‘iha‘isia, ‘ikai ha ivi, ta‘efiemālie pe mamahi ‘a e fatafatá pe kiá
• faingata‘a ke mānava pe fakatau ‘a e mānavá
• ongo‘i ke pongia pe ninimo pe fakapo‘uli e matá
• fetō‘aki (fluttering), vave pe patukituki (pounding) ‘a e tā ‘o e mafú, pe ongo‘i ‘oku ‘fehālaaki ‘a ‘ene taá (skipping beats)’.

‘Oku si‘isi‘i ange ‘a e faingamālie ke ma‘u ‘e he fānaú ‘a e ngaahi uesia ko ‘ení ka ‘e ‘ikai nai kenau talaatu ‘a e ngaahi faka‘ilongá. ‘Oku mau fokotu‘u atu ke ‘eke ki ho fānaú pe ‘oku fēfē ‘enau ongo‘í hili holo huhu malu‘í. Kapau ‘oku hā atu ‘oku ngalingali ‘ikai kenau ongo‘i lelei pe ‘okú ke hoha‘a fetu‘utaki ki ha kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí.

Ngaahi tu‘unga kovi fakatu‘utāmaki ‘oku hoko ki he sinó pe anaphylaxis

‘Oku hāhāmolofia ke hoko ‘a e ngaahi tu‘unga kovi fakatu‘utāmaki ‘oku hoko ki he sinó pe anaphylaxis ka ko ha ngaahi uesia fakatu‘utāmaki. ‘Oku fa‘a hoko ‘a e ngaahi ola ko ‘ení taimi si‘i pē hili ‘a e huhu malu‘í, ko e ‘uhinga ia ‘oku fiema‘u ai ke ke tatali ‘i ha miniti nai ‘e 15. Kapau ‘okú ke hokosia ha ngaahi tu‘unga kovi fakatu‘utāmaki ‘oku hoko ki he sinó, kuo ako‘i ‘a e kakai ‘oku nau fakahoko ‘a e huhu malu‘í ke nau mapule‘i ‘eni.

Kapau kuó ke ‘osi hokosia ha ngaahi tu‘unga kovi fakatu‘utāmaki ‘oku hoko ki he sinó pe anaphylaxis ki ha huhu ki mu‘a ‘o e huhu malu‘í pe ki ha fa‘ahinga tafa‘aki pē ‘o e huhu malu‘í, ‘oku fokotu‘u atu ke ‘oua te ke toe ma‘u atu ‘a e huhu malu‘í.

Bell’s palsy (Mamate fakafaha‘itaha ‘a e matá)

Ko e mamate fakafaha‘itaha ‘o e matá (Bell‘s palsy) kuo līpooti ia ko ha uesia hāhāmolofia, ‘okú ne uesia ‘a e toko 1 ‘i he toko 1,000 kotoa pē ki he toko 1 ki he toko 10,000 ‘i he ngaahi polokalama ‘ahi‘ahi fakafaito‘ó.

Kapau ‘okú ke ongo‘i ha taha ‘o e ngaahi faka‘ilonga ‘o e uesia fakatu‘utāmaki ko ‘ení ‘i he ngaahi ‘aho pe ngaahi uike hili ho huhu malu‘í, ‘oku totonu ke ke sio leva ki ho kautaha tokoni ki he mo‘ui leleí. Te ke toe lava foki ‘o telefoni ki he Healthline ‘i ha fa‘ahinga taimi pē ke ma‘u ha fale‘i.

Telefoni ki he Healthline: 0800 358 5453

Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o hoha‘a fakavavevave fekau‘aki mo ho‘o tu‘unga malú, telefoni ki he 111 ke nau lava ‘o vakai‘i fakalelei koe. Talaange kiate kinautolu kapau:

• kuo fakahoko ha‘o huhu malu‘i COVID-19
• ‘oku ke ma‘u ‘a e COVID-19
• kuo ‘osi ma‘u koe ‘e he COVID-19 ki mu‘a.

‘Oku ‘uhinga hono līpooti ‘o e ngaahi uesia ‘o e huhu malu‘i COVID-19 ke tauhi ‘a e tu‘unga malu ‘o e ngaahi huhu malu‘i COVID-19 ‘i Aotearoa Nu‘u Sila pea lava ai ke hokohoko atu hono siofi fakaleleí.

Te ke lava ‘o līpooti ho‘o ngaahi ongo‘í, pe ngaahi ongo‘i ‘oku hokosia ‘e ha tokotaha kehe, kau ai ‘a e fānaú. ‘Oku ‘ikai ke fiema‘u ia ke ke fakapapau‘i na‘e fakatupunga ‘e he huhu malu‘í ‘a e ola pe ongo‘i ko iá ka e toki fai hano līpooti.

‘Oku līpooti ‘a e ngaahi ongo‘í ki he Centre for Adverse Reactions Monitoring (CARM). ‘Oku muimui‘i lelei mo tukuange mai ‘e he Medsafe ‘a e ngaahi līpooti ‘oku hā ai ‘a e ngaahi fakamatala ko ‘ení.

• New Zealand Adverse Reactions Reporting Form — CARMexternal link
• ‘Ilo lahi ange fekau‘aki mo e CARM — New Zealand Pharmacovigilance Centreexternal link